De Polyvagaal Theorie: Begrijpen en Reguleren van Je Zenuwstelsel
Als psycholoog zie ik vaak hoe het lichaam en geest met elkaar verweven zijn. Eén van de meest fascinerende inzichten die de afgelopen decennia opgang heeft gemaakt in de psychologie is de polyvagaal theorie. Dit concept, ontwikkeld door Dr. Stephen Porges, helpt ons beter te begrijpen hoe ons zenuwstelsel werkt en hoe het ons gedrag, onze emoties en onze relaties beïnvloedt.
Wat is de polyvagaal theorie?
De polyvagaal theorie biedt een nieuw perspectief op het autonome zenuwstelsel. Traditioneel zien we dit zenuwstelsel als een eenvoudig systeem met twee standen:
Sympathisch – De 'vecht- of vlucht'-reactie.
Parasympathisch – De 'rust en herstel'-stand.
Maar volgens de polyvagaal theorie is het parasympathische systeem complexer en bestaat het uit twee takken:
De dorsale vagus (overleving): Deze tak activeert een toestand van bevriezing of dissociatie bij extreme stress.
De ventrale vagus (verbinding): Dit deel stimuleert sociale betrokkenheid, rust en veiligheid.
Onze hersenen scannen constant (vaak onbewust) onze omgeving op veiligheid of gevaar. Dit wordt ook wel de neuroceptie genoemd. Afhankelijk van wat we waarnemen, schakelt ons lichaam over naar één van deze drie systemen: vechten/vluchten, bevriezen, of verbinden.
Waarom is dit belangrijk?
De polyvagaal theorie helpt ons te begrijpen waarom we soms vastzitten in stressreacties of ons afgesloten voelen van anderen. Het biedt ook handvatten om ons zenuwstelsel te reguleren en weer naar een staat van veiligheid en verbinding te bewegen.
Toepassingen in therapie en het dagelijks leven
De polyvagaal theorie is niet alleen een wetenschappelijk model; het is ook praktisch toepasbaar. Hier zijn enkele manieren waarop het kan helpen:
1. Herkennen van je staat
Een eerste stap is bewustwording. Vraag jezelf af:
Zit ik in een staat van verbinding en veiligheid (ventrale vagus)?
Voel ik stress, onrust of wil ik vluchten/vechten (sympathisch)?
Of ben ik afgesloten, gevoelloos of uitgeput (dorsale vagus)?
Door je eigen toestand te herkennen, kun je leren begrijpen waarom je op een bepaalde manier reageert.
2. Reguleren van je zenuwstelsel
Er zijn verschillende technieken om je zenuwstelsel te kalmeren en jezelf weer in een staat van verbinding te brengen:
Ademhalingsoefeningen: Langzaam en diep ademen activeert de ventrale vagus en vermindert stress.
Lichaamsbewustzijn: Beweging, zoals yoga, wandelen of dansen, kan helpen om spanning los te laten.
Sociale verbinding: Een gesprek met iemand die je vertrouwt, oogcontact, of zelfs glimlachen kan je zenuwstelsel geruststellen.
Zintuiglijke stimulatie: Luisteren naar muziek, een warm bad nemen, of zachte aanraking kan kalmerend werken.
3. Trauma en veiligheid
Voor mensen met trauma is de polyvagaal theorie bijzonder waardevol. Trauma kan ervoor zorgen dat je zenuwstelsel vaak blijft hangen in overlevingsreacties, zelfs als er geen reëel gevaar is. In therapie werken we eraan om die patronen te doorbreken, bijvoorbeeld door:
Het creëren van een veilige therapeutische ruimte.
Het stapsgewijs blootstellen aan moeilijke emoties op een manier die niet overweldigend is.
Het versterken van vaardigheden om jezelf te reguleren.
Hoe het je relaties beïnvloedt
Onze sociale interacties worden sterk beïnvloed door ons zenuwstelsel. Wanneer we in een staat van verbinding zijn, voelen we ons veilig om ons open te stellen voor anderen. Maar als we gestrest of afgesloten zijn, kunnen we reactief, defensief of zelfs onverschillig worden. Door te leren je eigen zenuwstelsel te reguleren, kun je ook je relaties verbeteren.
Tot slot
De polyvagaal theorie leert ons dat ons zenuwstelsel niet zomaar reageert; het probeert ons te beschermen. Het helpt ons te begrijpen dat onze reacties, hoe moeilijk ook, voortkomen uit een verlangen naar veiligheid. En misschien nog belangrijker: het laat zien dat we in staat zijn om verandering te brengen in hoe we ons voelen en hoe we omgaan met de wereld om ons heen.
Heb je het gevoel dat je vaak vastzit in stress of afgeslotenheid? Of wil je leren hoe je je eigen zenuwstelsel beter kunt reguleren? Neem gerust contact op – samen kunnen we werken aan meer rust, verbinding en veerkracht in jouw leven.
